سوشیانت در «دایرة المعارف دین» اثر میرچا الیاده - 2

چندوقتی می‌شود که می‌خواستم برای همیشه این داستان «سوشیانت کیست؟» را پاسخی درخور دهم و جان کسانی را از توضیحات اضافی یا احیانا غلط برهانم و منبعی هم ساخته باشم در این تار برهم‌تنیده شده‌ی اطلاعات، اینترنت. در جواب به این سوال معمولا به همین قدر بسنده می‌شود که وی موعود و منجی دین زرتشتی‌ست و توضیحات اضافی ندارد. این که سوشیانت، موعود و منجی آخرالزمان هم در دین زرتشت و هم دین زرتشتی‌‌ست [بسیاری دین زرتشت را مساوی دین زرتشتی قلمداد می‌کنند. نه چنین نیست. بر دین زرتشت دگرگونی‌ها آمد چنان‌چه بر هر دین دیگری بعد از بنیان‌گذارش. پس از آن آئین به نام زرتشت بود و از او نبود!] را تقریبا همه می‌دانند، اما توضیحات مختصری برای آنان که اهل پژوهشی در این باب، یا کلا بحث منجی‌شناسی هستند را خواستم که بر توضیحات این واژه افزون کنم.
میرچا الیاده را بسیاری می‌شناسند و حق او نیست که در مختصری بخواهم به او بپردازم. همین قدر بگویم که «دایرة المعارف دین» او یکی از محدود منابع مورد وثوق بسیاری از دین پژوهان است. تعریف سوشیانت و بحث‌های مرتبط با او را در ذیل مدخل «ادیان ایرانی» بصورتی موجز اما صحیح آورده که بد ندیدم برای این مبحث به آن استناد کنم و علاوه بر ترجمه‌ی آن، اصل متن را نیز همراه کنم که در این‌جا قابل دست‌رسی است. ترجمه را می‌آورم و از آن‌جا که ترجمه از فنون است و هنر؛ از اهلش می‌خواهم چنان‌چه در تطبیق دو متن با اشتباهی در ترجمه مواجه شدند یادآور شوند تا تصحیح کنم.

سوشیانت: اصطلاح اوستائی سوشیانت (نیکی رسان آینده؛ در فارسی میانه: سوشیانس) به معنی منجی جهانی‌ست که در آینده‌ای برای نجات بشریت خواهد آمد. مفهوم منجی نهائی به همراه ثنویت یکی از مفاهیم بنیادین آئین زرتشتی‌ست که از همان ابتدا در گاثاها ظاهر شده است. زرتشت به عنوان پیامبر این دین خود یک سوشیانت بود که را برای «فراشوکرتی» یعنی پایان وضعیت کنونی جهان، انجام می‌داد. یعنی زمانی که هستی تجدید بنا و باشکوه خواهد شد.
سنت متاخر زرتشتی این مفهوم را دقیقا به یک اسطوره‌ی فرجام شناختی توسعه و بعدها تعداد سوشیانت‌ها را از یک به سه افزایش داد. تمام این منجیان از نطفه‌ی زرتشت متولد می‌شوند؛ نطفه‌ای که در طول اعصار در دریاچه‌ی «کَنسویه» [که با دریاچه‌ی هیرمند امروزی در سیستان ایران یکی گرفته می‌شود] نگه‌داری شده و توسط 99.999 «فِرَه‌وَشی» یا ارواح محافظ، حراست می‌شود. بزرگ‌ترین ِ سوشیانت‌های منتظَر، «اَستْوَت‌اِرَتِ» پیروز (اوئی که تجسم بخش حقیقت است) پسر «ویسپَتَه‌اویروری» (زنی که بر همه پیروز است) سومین سوشیانت است که هستی به او شکوهمند می‌شود و در یَشت 19 ظهور می‌یابد. هنگام ورود او، بشریت دیگر رنگ پیری و مرگ و تباهی را نخواهد دید و به وی قدرتی نامحدود عطا می‌شود. در آن زمان، مردگان رستاخیز خواهند کرد و زندگان جاودانه و فنا ناپذیر خواهند گشت. او سلاح از نیام برکشیده و با آن با قدر دشمنان جهان حقیقت (جهان مینو و اشه) را می‌کشد. «اَستْوَت‌اِرَت» بر تمام موجودات هستی نظر خواهد کرد و آن‌را زوال ناپذیر خواهد ساخت. او و دوستانش در نبردی عظیم با نیروهای شر درگیر خواهند شد، نیروهائی که منهدم خواهند گشت.
نام «اَستْوَت‌اِرَت» به روشنی نتیجه‌ی تاملی الاهیاتی‌ست. همان‌گونه که [نام] دو برادرش یعنی «اوخشیَت‌ارته» (کسی که باعث رشد حقیقت می‌شود) و اوخشیَت‌نمه» (کسی که باعث فزونی قدسیت می‌شود) هستند. نام این سه دوشیزه (در یشت 13) که با نطفه‌ی زرتشت، زمانی که در دریاچه‌ی «کنسویه» مشغول استحمام هستند؛ باردار شده و سوشیانت‌ها را دنیا می‌آورند نیز به همین‌گونه ناشی از تاملاتی الاهیاتی‌ست. هر یک از این سوشیانت‌ها در آغاز یک هزاره خواهند آمد و یک چرخه‌ی هستی را می‌آغازند. «اَستْوَت‌اِرَت» در سومین و واپسین هزاره ظهور خواهد کرد تا نوع بشر را خلاصی بخشد.
اصل اعتقاد به منجی نهائی قبلاً در دوره‌ی هخامنشی (قرون 3-4 پیش از میلاد) شکل گرفته بود. شاید این امر عنصر اساسی در شکل گیری اندیشه‌ی مسیحائی نبوده است؛ اما مسلماً عاملی تعیین کننده بوده است. عاملی که موفقیت عظیمی در دوره‌ی یونانی‌مابی، در آن سوی مرزهای جهانی ایران، بدست آورد. یک مفهوم مشابه، یعنی بودای آینده، مایتریه، به احتمالی قوی، مدیون آن بوده و مسیح گرائی نیز می‌تواند ریشه‌های خود را در این اندیشه بجوید.